–डिल्ली बस्नेत “सङ्गित “
बर्षदिनको तीजमा वावै लिन आएनन्
मै छोरी रुँदैरुदै कस्को माइत जाऊँ ?
सदैभरि कामैकाम, छैन सुक्को कुनै दाम
मिठो चाेखो खानलाई कस्को माइत जाऊँ ??
वेदना र पीडाको पाको खोल्ने हरितालिका अर्थात् तीज पर्वकाे आफ्नै महत्व र दर्शन छ । विगतका हाम्रा संस्कार र संस्कृति वर्तमानसम्म आइपुग्दा धेरै काटिएका छन् । छाटिएका छन् । नेपाली हिन्दू महिलाहरूको लागि विशेष महत्व राख्ने तीज पर्व धार्मिक र सांस्कृतिक पर्व हो। यो पर्वले विशेषगरी विवाहित महिलाहरूलाई वर्षभरिका दुःख, पीडा र अन्य अनुभवहरूलाई गीत, नृत्य र परम्परागत गतिविधिहरू मार्फत व्यक्त गर्न दिने अद्वितीय अवसर प्रदान गर्छ।
तीज पर्वको जरा वैदिक सनातन धर्मसँग गाँसिएको छ, जहाँ महिलाहरू उपवास, प्रार्थना र ध्यान गर्दै आफ्नो परिवारको भलोको कामना गर्छन्। तर, समयसँगै यस पर्वमा देखिएका विकृति र यसको मौलिकताको ह्रासले गहिरो चिन्ताको विषय बनाएको छ।
तीज पर्वको मुख्य उद्देश्य महिलाहरूले आफ्नो पीडा र वेदनालाई गीत मार्फत पोख्नु, माइतीसँगको आत्मीयता र प्रेमलाई सुदृढ गर्नु र धार्मिक परम्पराहरूलाई पालन गर्नु हो।
विगतमा महिलाहरू तीजको दिन सादा, परम्परागत पहिरनमा सजिएर, सरिता, वनारस र हल्का मिठास भरेका गीतहरू गाउँदै आपसी भाइचारा सुदृढ गर्थे। यी गीतहरूमा विवाहित महिलाहरूले आफ्नो माइतीको याद, सासू-ससुरासँगको सम्बन्ध, समाजको विभेद, आर्थिक अभाव र आफूले भोग्नुपरेको कठिनाइलाई पोख्थे।
पारिवारिक बन्धन र समाजमा रहेको समानताको अभावका कारण महिलाहरूले तीजलाई आफ्नो दुःख बाँड्ने एउटा स्वर्णिम अवसरको रूपमा हेर्थे। तीजले महिला मात्र होइन, समग्र समाजलाई महिला सशक्तिकरण र समानताको सन्देश दिने गर्थ्यो।
पछिल्लो समय भने तीजको मूल मर्म र उद्देश्य धुमिल हुँदै गएको छ। तीजको आध्यात्मिक पक्षलाई गौण राखेर मनोरञ्जनात्मक र व्यापारिक पक्षले हावी हुँदै गएको देख्न सकिन्छ। विभिन्न ठाउँमा आयोजना गरिने ‘तीज पार्टीहरू’ मा वियर र ह्विस्की जस्ता मादक पदार्थ सेवन गर्दै, आधुनिक र अश्लील गीतहरूको धुनमा नृत्य गरिँदै मौलिकता ओझेलमा पर्दै गएको छ। यो सांस्कृतिक पर्वलाई एक पर्वको रूपमा भन्दा पनि एक फेशन शो वा मनोरञ्जनको रूपमा हेरिने प्रवृत्ति विकास हुँदै गएको छ।
तीजका गीतहरू पनि गम्भीर रूपमा प्रभावित भएका छन्। पहिलेको तीज गीतहरूमा महिलाहरूका पीडा, कष्ट र समाजसँगको अन्तक्र्रिया अभिव्यक्त हुन्थे भने अहिलेका तीज गीतहरूमा ग्ल्यामर, आधुनिकता र अश्लीलता बढी झल्कन्छ। शारीरिक हाउभाउ र अश्लील शब्दावलीले भरिएका यी गीतहरूले समाजमा गलत सन्देश मात्र पठाउँदैनन्, नयाँ पुस्तालाई पनि विकृत संस्कृतिको वाहक बनाउन बाध्य पारिरहेका छन्।
नेपालमा पश्चिमीकरणको प्रभाव बढ्दै जाँदा नेपाली संस्कार र संस्कृति पनि प्रभावित हुँदै गएका छन्। महिलाहरूले तीज पर्वलाई आफ्नो संस्कार र धार्मिकता भन्दा बढी पश्चिमी शैलीमा मनाउन थालेका छन्। ठूला सहरमा हुने तीजका कार्यक्रमहरूमा मादक पदार्थ, फैशन शो र ग्ल्यामरस पहिरनले तीजको मौलिक स्वरूपलाई विकृत बनाइरहेको छ। यसले महिला र समाजबीचको सम्बन्धमा पनि दरार ल्याएको छ। परम्परागत तीजका गीत र विधिहरूलाई विस्थापन गरेर आधुनिकता र पाश्चात्य प्रभावको चपेटामा परेको तीज संस्कृति अब पहिलेकै जस्तो पवित्र, धार्मिक र सांस्कृतिक पर्व रहन सकेको छैन।
यो विकृति रोक्न नेपाली समाजले मौलिकता र परम्परालाई प्राथमिकता दिनु जरुरी छ। आधुनिकता आवश्यक छ । तर यसले हामीलाई हाम्रो जरा र पहिचानसँग टाढा पुर्याउन हुँदैन। तीज पर्वमा मौलिकताका पक्षलाई बलियो बनाउँदै, परम्परागत विधिहरूलाई पुनर्जीवित गर्नु आजको आवश्यकता हो। महिलाहरूले तीजलाई आत्मसात् गर्दा यसको पवित्रता र संस्कृति संरक्षण गर्ने तरिका अपनाउनु पर्छ।
तीज पर्वमा केवल मनोरञ्जन होइन, आत्मचिन्तन, धर्म र संस्कारलाई पनि स्थान दिनुपर्ने हुन्छ। यसको लागि सहर र गाउँबीचको तीज मनाउने परम्पराको सन्तुलन कायम गर्न समाजका अगुवाहरू, मिडिया र युवाहरूले भूमिका खेल्नुपर्ने हुन्छ।
समग्रमा, तीज हाम्रो संस्कारको अमूल्य सम्पत्ति हो । यसले समाजलाई एकजुट पार्न, महिला सशक्तिकरणको सन्देश दिन र परम्परागत धार्मिक मूल्यहरूलाई जीवन्त राख्न महत्वपूर्ण भूमिका खेल्छ। तर, यसको विकृति बढ्दै जाँदा हामी आफ्नो मौलिकता गुमाउँदै गएका छौं। आधुनिकता र पाश्चात्य संस्कारको प्रभावलाई सही तरिकाले व्यवस्थापन गर्दै तीजको मौलिकता जोगाउनु हामी सबैको कर्तव्य हो। तीजलाई संस्कृतिका रूपमा मनाउँदै यसको विकृतिलाई रोक्न आजको पुस्ताले सचेत कदम चाल्नु अपरिहार्य छ।
