डिल्ली बस्नेत “सङ्गित “
पछिल्लो अवस्थामा शिक्षा माथि व्यापारीकरण भएको छ । सँस्कारकाे नाममा पाश्चात्य सँस्कृतिकाे हावि हुँदै गएकाे छ । शिक्षा सरलता बाट जटिलतातिर जानुपर्ने हाे । तर, त्यसाे हुन सकिरहेको छैन ।
शिक्षा भनेको हाम्रो जीवनको आधार हो। शिक्षाले मात्र मानिसलाई ज्ञानी, विवेकशील र समाजका लागि उपयोगी बनाउँछ। तर, आजकलको आधुनिक शिक्षा प्रणालीले ज्ञान मात्र दिन्छ । संस्कार र नैतिकताको कुरा भने प्रायः बिर्सन्छ। यही कारणले गर्दा संस्कार सहितको शिक्षा आजको आवश्यकता बनेको छ।
संस्कार भनेको व्यक्ति, परिवार र समाजमा नैतिक मूल्यमान्यताहरूको पालन गर्नु हो। यी नैतिक मूल्यहरूमा सत्यता, इमानदारी, परिश्रम, अनुशासन, आदर र परोपकार जस्ता गुणहरू पर्छन्। कुनै पनि व्यक्तिले यस्ता गुणहरू सिक्न सकेन भने ऊ शिक्षित भएर पनि समाजको हितमा काम गर्न सक्दैन।
आजको पुस्ता विज्ञान र प्रविधिमा निकै अगाडि छ । तर नैतिक मूल्यहरूमा सदैव पछाडि परेको देखिन्छ। आधुनिक प्रविधिको अत्यधिक प्रयोगले युवाहरूमा पारस्परिक सम्बन्ध, सामाजिक जिम्मेवारी र नैतिकता प्रति उदासीनता बढाएको छ। यदि शिक्षा प्रणालीले केवल जानकारी दिने मात्र काम गर्यो भने हाम्रो समाजमा हिंसा, भ्रष्टाचार र अनैतिक गतिविधिहरू बढ्न सक्छन्।
संस्कार सहितको शिक्षाले व्यक्तिलाई केवल शैक्षिक रूपमा मात्र सफल बनाउदैन उसलाई राम्रो नागरिक र समाजको जिम्मेवार सदस्य पनि बनाउँछ। यो शिक्षाले व्यक्ति मात्र होइन सम्पूर्ण समाजलाई नै परिवर्तन गर्न सक्ने शक्ति राख्छ।
त्यसैले, विद्यालय र घरमा बच्चाहरूलाई सानैदेखि नैतिक शिक्षा दिनुपर्छ। यो शिक्षा परिवारबाट सुरु हुनुपर्छ । परिवार भनेकै उनिहरुकाे अभिभावक हाे ।अभिभावकहरूले आफ्ना बच्चाहरूलाई उदाहरणीय व्यवहार सिकाउँनु पर्छ । विद्यालयहरूले पनि आफ्नो पाठ्यक्रममा नैतिक शिक्षा समावेश गर्नुपर्छ जहाँ बच्चाहरूले पाठ्यपुस्तकको ज्ञान मात्र होइन, जीवनमा व्यवहारपयाेगी शिक्षा पनि सिक्छन्।
हामीले याे कुरा पनि बुझ्न आवश्यक छ कि संस्कारसहितको शिक्षा केवल व्यक्तिगत सफलता मात्र हाेइन । समाजको स्थायित्व र शान्तिका लागि पनि याे महत्त्वपूर्ण छ। यसले भविष्यका पिढीहरूलाई जिम्मेवार, सहिष्णु र न्यायप्रिय नागरिक बनाउन मद्दत गर्दछ।
अन्त्यमा, यदि हामी एक उज्ज्वल भविष्यको परिकल्पना गर्छौं भने हाम्रो शिक्षालाई संस्कार र नैतिकतासँग जोड्नु नै पर्छ । संस्कारसहितको शिक्षा भन्नू नै आजको आवश्यकता मात्र होइन समाजको दीर्घकालीन समृद्धिको एक आधार पनि हो।
